Bilimsel veriler ışığında sağlığa dair bilgiler
Menopoz Nedir?
Menopoz, kelime anlamı olarak aylık adet kanamalarının doğal yolla bitmesi demektir. Bu süre içinde yumurtalıklar, iki kadınlık hormonu olan östrojen ve progesteron salınmasını yavaşlatır ve bir süre sonra da üretimini durdurur. Bir sene boyunca adet görülmemesi durumu menopoz olarak tanımlanmaktadır.Halk arasında menopoz menapoz yada menepoz olarak da ifade edilir.
Değişik nedenlerle jinekologa giden pek çok kadının arkadaşlarına biraz da korkarak "bende ur varmış" dediğine birçoğumuz şahit olmuşuzdur. Halk arasında ur olarak adlandırılan bu durum aslında myomdur. Fibroid ya da leiomyoma adı da verilen myomlar, düz kas ve bağ dokusu içeren iyi huylu (kanser olmayan) kitlelerdir. Uterusun (rahim) kalın duvarı 3 tabakadan oluşur. Bunlardan en içte olanı endometrium adını alır ve adet siklusu boyunca değişimler gösterir ve eğer gebelik olmaz ise dökülerek adet kanaması ile birlikte atılır.. Ortadaki kas tabakasına myometrium denir. Uterusun en kalın tabakasıdır ve istemsiz çalışan düz kaslardan oluşur. Bu kaslar adet kanaması esnasında rahim içinde biriken kanı, doğum esnasında ise bebek ve plasentayı rahim dışına atmak için kasılır.. Uterusu dışarıdan çevreleyen zar tabakasına ise seroza ismi verilir.
Kadın yaşantısı içinde en az dikkat çeken ama belki de kadının beden ve ruh sağlığına en fazla zarar verme olasılığı olan hastalık grubu pelvik enfeksiyonlardır. Hem enfeksiyon anında yarattığı şikayetler hem de sekelleri nedeni ile kadınları zor durumda bırakabilir. Çok ileri vakalarda hayatı tehdit edebilecek tablolar yaratabilir. Sadece A.B.D.'de her yıl 1 milyon kadının PID geçirdiği, ve 100.000 den fazla kadının bu nedenle infertilite problemi yaşadığı thmin edilmektedir. Ayrıca binlerce dış gebelik vakası da bu nedenle ortaya çıkmaktadır.
Polikistik Over Nedir?
Polikistik Over "çok sayıda kist içeren yumurtalık" anlamına gelen bir terimdir. Polikistik over (PKO) üreme çağında olan bir kadında düzenli olarak gerçekleşmesi gereken yumurtlama işlevinin aksaması, tüylenmede artış, adet gecikmeleri, kilo alma, sivilcelenme, gebe kalamama veya zor gebe kalma gibi belirtilerle seyreden bir durumdur.
Polikistik over, üreme çağında olan kadınların yaklaşık %5'ünde görülür.
Rahim kasları ve her ay menstrual kanama ile dökülen hücreleri içeren iki ayrı tabakadan oluşur. Rahim kanseri, rahim içini döşeyen endometrial hücrelerden geliştiğinden endometrial kanser olarak da adlandırılır.
Rahim kanseri, üreme organlarının kanserleri içinde en sık görülenidir. Elli yaş üzerindeki kadınlarda görülen bu kanser genellikle menopoz döneminden sonra ortaya çıkar.
Östrojen ve progesteron arasındaki dengenin bozulması endometrial kanser gelişiminde önemli rol oynar. Endometrial hücreler uzun süre yüksek dozda östrojene mağruz kalırsa kontrolsüz olarak büyümeye başlar. Önce endometrial hiperplazi ardından kanser gelişir. Progesteron ovulasyondan sonraki iki hafta süresince salınır ve endometrial hücrelerin büyümesini engeller. Ovulasyonun gerçekleşmediği olmayan kadınlarda endometrial hücreler fazla büyür,hiperplazi ve kanser gelişir.
Rahim kanserinin gelişmesinde rol oynayan risk faktörleri;
Rahim boynunda kırmızımsı bir leke varsa, bu rahim boynu aşınması olabilir. Bu durum rahim boynunun, rahim içi doğum kontrol aracı tarafından veya cinsel ilişki sırasında sıyrılması nedeniyle ortaya çıkar. Buna yakın bir bozukluk olan dönük rahim boynu (rahim boynu ectopisi de denir) çok benzer gibi görünür, ama rahim boynunun iç duvarlarını oluşturan bir hücre tipinin dış yüzeyinde gelişmesi ile ortaya çıkar. Rahim boynu dönüklüğü ergenlik çağının başlarında normaldir ve çoğunlukla hamilelikte ve doğum kontrol hapı kullanan kadınlarda ortaya çıkar, sebep belli değildir. Rahim boynu aşınması veya dönüklüğü olan bir çok kadında hiçbir belirti görünmez. Bazı tıp araştırmacıları bu bozuklukların kansere dönüşebileceğini düşünüyorlarsa da, çoğu aynı fikirde değildir. Ancak sizi enfeksiyonlara karşı daha dayanıksız bıraktıklarını gösteren deliller vardır.
Belirtiler
Dünyada, kardiyovasküler sistem hastalıklarından kaynaklanan ölümlerden sonra, ikinci sıklıkla görülen ölüm nedeni kanserlerdir. 1991 yılında, ABD'de toplam mortalitenin yaklaşık %23'ünün kanser nedeniyle olduğu hesaplanmıştır.
Kadınlardaki kanser insidansı değerlendirildiğinde, %32 ile meme kanseri birinci, %14 ile kolon ve rektum kanseri ikinci, %11 ile akciğer kanseri üçüncü sıklıkta görülmektedir.
Kadın genital sistemi; Uterus kanserleri %8, over kanserleri %4 ile bunlardan sonra gelmektedir. Kansere bağlı mortalite oranlarında ise, kadınlarda %21 ile akciğer kanseri ilk sırada, %18 ile meme kanseri ikinci, %13 ile kolon ve rektum kanseri üçüncü, %9 ile lösemi ve lenfoid doku kanserleri dördüncü sırada yer almaktadır. %5 ile over kanserleri, %4 ile uterus kanserlerinden olan ölümler bunlardan sonra gelmektedir.
1500'lü yıllardan 1900'lü yılların başına kadar batı dünyasını kasup kavuran ve dolaşım sistemi ile sinir siteminde kalıcı hrabiyetlere sebep olan frengi 2. Dünya savaşından sonra keşfedilen güçlü antibiyotikler sayesinde büyük ölçüde önemini yitirmişken, AIDS hastalığının yaygınlaşması ve frengi ile HIV enfeksiyonu arasında yakın ilişki olması nedeni ile yeniden ilgi odağı haline gelmiştir.
Özellikle Kuzey Amerikada görülme sıklığı giderek artmaktadır. Hastalık Troponema Pallidum adı verilen bir bakteri tarafından yapılır. Yapılan onca araştırmaya rağmen hala daha bu mikroorganizmayı üretebilecek bir kültür ortamı bulunamamıştır.
Kadında cinsel işlev bozuklukları
Toplumda cinsellikle ilgili sorunlar ve cinsel işlev bozuklukları her ne kadar sık görülse de bunların önemli bir kısmı doktora yansıtılmamakta ve bu yüzden de çözümsüz kalmaktadır. Ülkemizde cinsel işlev bozukluklarıyla ilgili yapılan çalışmalar az sayıda olduğundan yurtdışından iki örnekle bu gerçeği vurgulamak istiyorum:
Vulvodynia vulva yani kadın dış genital organında kronik rahatsızlık ya da ağrı olarak tanımlanır.
Özellikle yanma, irritasyon, kaşıntı ve hassasiyet ile karakterizedir.
En sık görülen şikayet yanmadır.
Kadın Hastalıkları (Jinekoloji)
Aile planlaması, istedikleri zaman, istedikleri sayıda çocuk sahibi olmaları için ailelere verilen hizmetlerin tümüdür. Aile planlaması ailelerdeki kişi sayısını sınırlandırma anlamını taşımaz. Amaç anne ve doğacak çocukların sağlıklı olması ve çocuk sahibi olmak istendiğinde gebeliğin oluşmasıdır. Çünkü iki yıldan az aralıklarla yapılan doğumlar annenin vücut sağlığını önemli ölçüde bozmakta, gebelik sırasında riskleri artırmakta, hatta ara vermeden arka arkaya yapılan doğumlar anne ölümlerine neden olmaktadır. Ayrıca sık aralıklarla doğan çocukların anne karnında gelişmeleri tam olmamakta (doğum ağırlığı düşük bebekler), sakatlık oranı yükselmekte, bakımları güçleşmekte ve bebek ölümleri artmaktadır.
Bütün bunlar gözönüne alındığında aile planlamasının amaçlarını şöyle sıralayabiliriz ;
*Bireyleri ve aileleri, üreme sağlığı konusunda eğitmek
Doğum kontrol hapları, steroid hormonlar (östrojen ve progesteron) içeren ilaçlardır. Yalnız başına progesteron içeren doğum kontrol hapları da vardır ama, piyasada çoğunlukla kombine (östrojen+ progesteron içeren) ilaçlar bulunur. Bunlar, daha çok beyindeki hipofiz ve hipotalamus bölgeleri üzerinde etki göstererek yumurtlamanın önlenmesi yoluyla etki gösterirler.
Ayrıca, rahim içi dokusunu (endometrium) bebeğin yerleşmesine elverişsiz hale getirme, rahim ağzı salgısını (servikal mukus) koyulaştırarak spermlerin ilerlemesini engelleme ve tüplerin hareketlerini bozarak spermle yumurtanın karşılaşmamasını sağlama gibi etkileri de vardır. Yalnızca progesteron içeren haplar (minipill), daha çok 2. mekanizma yoluyla doğum kontrolu sağlar; bu hapları kullanan hastaların % 40'ında normal yumurtlama olur.
Menopoz dönemine ya da yaş dönümüne giren kadınlar, bu dönemde ortaya çıkan bazı sıkıntıları gidermek için hormon (östrojen gibi) kullanma konusunda sorular sorarlar. Bu yakınmalar arasında sıklıkla sıcak basması, gece terlemesi ve vajende kuruluk bulunmaktadır. Vücut östrojen üretir, ancak bu üretim menopoz sırasında yavaşlar. Östrojen tek başına (karşıtsız östrojen) ya da başka bir kadın hormonu olan progestinle birlikte alınabilir. Bu hormonlar aynı zamanda osteoporozun (kemiklerin incelmesi) ve olasılıkla kalp hastalığının önlenmesi amacıyla da kadınlara verilmektedir. Ancak son zamanlarda yapılan çalışmalar, hormon yerine koyma tedavisinin uzun dönemli etkileri hakkında kuşkuya yol açmıştır.
HORMON YERİNE KOYMA TEDAVİSİNİN UYGULANMASI HANGİ GEREKÇELERLE DÜŞÜNÜLÜR?
Erken teşhis edildiğinde meme kanseri bazen sadece radyasyonla da tedavi edilebilir. Ancak vakaların çoğunda habis bir tümör çıkartılmalıdır. Ameliyat sırasında operatör yakın olan koltuk altındaki lenf düğümlerinin bir kısmını da çıkarır. Çünkü kanserin yayılmaya (metastaz) başlayıp başlamadığını anlamanın tek yolu bu düğümlerin mikroskop altında incelenmesidir. Düğümlerin birkaçında kanser bulunması hepsinde bulunmasından çok daha iyi bir işarettir.
Ameliyatta operatörlerin çıkardığı dokuların miktarı değişkenlik gösterir ve hangi işlemin daha uzun süreli sonuçlar aldığı tartışma konusudur. Her yaka farklıdır. Doktorunuz, tümörün büyüklüğünü, yerini, kanserin cinsi ve büyüme hızını ve kanserin yaygınlığını dikkate alarak kararını verecektir.
Yapılabilecek ameliyatlar;
Radikal Mastektomi
Meme başı akıntısı , memede kitle ve ağrı şikayetinden sonra karşımıza çıkan bir sorundur.
Meme ile ilgili nedenlerle polikliniğe başvuran hastalarda bu oran %3-5 olup, bu sebeple meme ameliyatı geçirenlerin oranı ise %7-8’i oluşturmaktadır.Yaş olarak da en sık 25-45 yaşları arasında görülür. Meme başı akıntısı daha çok iyi huylu hastalıklarla birlikte olmasına karşın akıntının bir memeden ya da her iki memeden olması, kendiliğinden veya uyarımla olması, sürekli ya da aralıklı olması, tek bir kanaldan ya da birçok kanaldan akıntının gelmesi, akıntının kanlı veya kansız olması altta yatan olası kötü hastalığı ortaya çıkarmak açısından önemli noktalardır.
Meme başlarınızdaki değişikliklere dikkat çekmek her zaman çok akılcıdır. Çoğunlukla sebep iyi huylu ise de, kanser de olabilir. Meme başlarından beyazımsı veya yeşilimsi bir sıvı sızıyorsa bu özellikle iki memeden de geliyorsa, büyük bir olasılıkla süt ve galaktarrhea dır. Eğer sıvı yeşilimsi veya saman rengindeyse fibrokistik değişimlere bağlıdır. Koyu kırmızı veya siyah bir akıntıysa içinde kan var demektir. Meme kanseri uzak bir ihtimal olmakla beraber, süt kanallarınızdan birinde küçük selim bir tümör gelişmekte olabilir.
Belirtiler
- Meme başından akıntı;
- Alttan çekilmiş gibi çökmüş meme başı;
- Areolada (göğüs başını çevreleyen kısım) yumrular;
- Meme başının pullanması.
Eğer ergenlikten beri içerlek veya çekilmiş meme başlarınız varsa bu normaldir. Yaşamınızın daha ileri bir evresinde normal bir meme başı içe çökerse, bu da bir kanser belirtisi olabilir.
Memelerdeki yumruların % 75 inin selim olmasına karşın, bazıları da habistir. Bu nedenle kendinizin memenizi düzenli aralıklarla incelemeniz hayatınızı kurtarabilir, çünkü meme kanseri erken anlaşılırsa tedavi edilebilir.
Memelerinizi ayda bir defa inceleyin. Eğer menopoza girmemişseniz, bunun için en iyi zaman, memelerde hassasiyet ve şişme olmayacağı için adetiniz bitiminden birkaç gün sonrasıdır. Artık adet görmüyorsanız ayın herhangi bir gününü seçin ve düzenli olarak her ay o gün memelerinizi kontrol edin.
Son kanamanızdan 1 yıl veya çok daha sonra ortaya çıkan vajinal kanamadır. Menopozdan sonra ani bir kanamanız olursa, bunun birçok izahı bulunabilir. Vajinada bir enfeksiyon meydana gelmiş olabilir veya vajinanızın duvarları daha ince ve hassas bir hale geldiği için cinsel ilişkiden ya da vajinal temizlikten sonra biraz kanama olabilir. İlaç olarak alınan östrojen de kanamaya sebep olabilir. Endometrium kanseri de bir kanama nedeni olabilir. Hemen doktorunuzu görün.
Teşhis
Menopozdan sonra bütün östrojen seviyeniz düştüğü için vajina dokusu daha ince bir hale gelir. Dokununca acıyan küçük noktalar ve çatlaklar oluşur. Bunlar yukarıdaki bulguları ortaya çıkarabilir ve sizi enfeksiyonlara karşı daha dayanıksız hale getirir. Bir teşhis koyabilmek için doktorunuz gelişmeyi anlattıracak ve alt karın muayenesi yapacaktır. Gerekirse, akıntı örneğini analiz ettirecektir.
Belirtiler
- Menopoz sonrası vajinada acıma, yanma ve kaşınma;
- Olağan dışı ince, sulu vajina akıntısı;
- Cinsel ilişkide acı duyma;
- Vulvanın şişmesi veya kızarması.
İlaç Tedavisi
Enfeksiyon varsa doktor muhtemelen antibiyotik verecektir. Vajinaya doğrudan (örneğin, dietilstilbestol krem veya fitili) uygulanacak östrojen, vajina duvarlarını kalınlaştıracak ve kayganlığı sağlayacaktır. Ancak bu, arada yeniden rahim kanamasına neden olabilir.